Ja sam relativno lojalan građanin dvije države. U Americi – toj tmurnoj zemlji – uzalud glasam, teška srca platim poreze, dijelim život sa domaćom ženom, i jako se trudim da ne priželjkujem bolnu smrt idiotskom predsjedniku. Ali imam i bosanski pasoš koji rijetko koristim; u Bosnu odem na dirljive odmore i sprovode, a prvog marta, ili oko prvog marta, sa drugim Bosancima iz Chicaga ponosno i revnosno slavim naš Dan nezavisnosti uz prikladno ceremonijalnu večeru.
Strogo uzevši, Dan nezavisnosti je 29. Februar – jedna tipično bosanska zavrzlama. Pretpostavljam da bi bilo previše čudno i nesuvereno slaviti ga svake prestupne godine, tako da je to godišnja, haotična prigoda koja se dešava u nekom prigradskom hotelu. Bosanci dolaze masovno i prerano; dok parkiraju auta, mogli bi se potući oko parkinga za invalide: nekoliko osoba svojim štakama zamahuje na ostale, pokušavajući da odrede ko je više hendikepiran – onaj čiju je nogu raznijela mina ili onaj čija je kičma oštećena kada je pretučen u srpskom logoru. Dok čekaju u predsoblju, bez ikakvog primjetnog razloga, da uđu u neumjesno nazvanu salu za večeru (Westchester, Windsor, Lake Tahoe), moji sudvograđani puše, dok ih brojni znakovi obavještavaju da je pušenje strogo zabranjeno. Čim se vrata otvore, oni navale prema stolovima prekrivenim bijelim stolnjacima sa previše čaša i posuđa, potaknuti nevoljom siromaha: vječni osjećaj da mnogo nikada ne znači dovoljno za svakog. Oni prostru salvete u svojim krilima; okače ih na svoja prsa; imaju problema da objasne konobarima da salatu žele jesti uz glavno jelo, a ne prije njega; počnu omalovažavati hranu, što se onda pretvori u prezirne osvrte na američku gojaznost. I uskoro, koliko god oskudnog amerikanstva je nakupljeno u prethdnoj dekadi, ono u potpunosti izhlapi za tu noć; svako – uključujući mene – je u potpunosti Bosanac, svako ima neku poučnu priču o kulturološkim razlikama između nas i njih. O ovim stvarima nekada sam pisao.
Amerikanci, tu se moramo složiti, izlaze nakon što operu svoju kosu, dok im je kosa još uvijek mokra – čak i zimi! Uviđamo da ni jedna zdrava bosanska majka svom dijetetu nikada ne bi dopustila da to uradi, jer svako zna da izlaženje sa mokrom kosom obično završava sa smrtonosnom upalom mozga. U tom trenutku ja obično potvrdim da moja američka žena, iako je neurohirurg – doktor za mozak, molim vas – čini istu stvar. Svi za stolom odmahuju glavom, iz brige ne samo za njeno zdravlje i dobrobit, već i za upitne izglede mog interkulturalnog braka. Neko sigurno spomene zapanjujući nedostatak propuha u SAD-u: Amerikanci sve svoje prozore drže otvorenim, a ne brinu se da li su izloženi propuhu, iako je dobro poznato da izloženost jakom protoku zraka može izazvati upalu mozga. U mojoj zemlji, sumjičavi smo prema zraku u slobodnom protoku.
Neminovno, uz desert, raspravlja se o ratu, prvo u vidu bitaka i masakara nerazumljivih nekome (poput mene) koji nije proživio te strahote. Kad-tad, razgovor pređe na čudne načine neumiranja. Svi se urnebesno smiju, a naši gosti koji ne govore bosanski nikada neće saznati da je šaljiva priča o, recimo, mnogim jelima na bazi koprive (pita od koprive, puding od koprive, stejk od koprive), ili o određenom Salki koji je preživio rulju ubitačnih Četnika pretvarajući se da je mrtav, a sad eno tamo pleše – a neko pokaže na njega: mršavi, žilavi preživjeli čije je košulja natopljena znojem sretnog uskrsnuća.
U zvaničom dijelu večeri, hvale se kulturološka diverznost, etnička tolerancija i Alah, a uvijek se održi i serija ponosnih govora, nakon čega slijedi program koji slavi umjetnost i kulturu bosanskohercegovačkog naroda bez upale mozga. Hor djece nejednake visine i širine (što me uviijek podsjeti na panoramu Chicaga) muči se sa tradicionalnom bosanskom pjesmom, iako su njihov sluh i naglasak zauvijek promijenjeni američkim tinejdžerstvom. Oni, djeca, i plešu, pod budnim okom brkatog instruktora plesa. Djevojčice nose velove, svilene, napuhane pantalone i kratke veste koje ističu njihove grudi u razvoju; dječaci nose fesove i pantalone od filca. Niko iz publike u svom životu nije nosio takvu odjeću; kostimirane fantazije održavaju se da bi podjsetile na dostojanstvenu prošlost oslobođenu zla i siromaštva. Ja učestvujem u tom samozavaravanju; zapravo, ja ga rado podržavam, jer, barem jednom godišnje, ja sam bosanski patriota. Kao i svi drugi, uživam u nezasluženoj počasti da pripadam jednoj naciji, a ne drugoj; sviđa mi što mogu odlučiti ko nam se može pridružiti, a ko je vani, i ko će biti dobrodošao kada dođe u posjetu. Plesni performans takođe bi trebao impresionirati potencijalne američke dobročinitelje, koji će mnogo radije podijeliti svoj dobrotvorni novac za podršku Društva američkih Bosanaca ako su ubijeđeni da naša kultura nema nikakve veze sa njihovom, tako da mogu pokazati svoju toleranciju i pomoći našim neshvatljivim običajima (sad kada smo stigli do ovih obala i nikada se nećemo vratiti), da bi bili očuvani zauvijek, poput muhe u smoli.
Aleksandar Hemon, The Lazarus Project, Picador, 2008. (prevod G.D.)