Vidjeli smo da je u sedmom stoljeću, nakon migracija Srba i Hrvata, linija koja je djelila te dvije grupe prolazila kroz Bosnu. Nije jasno gdje se nalazila, niti koja je grupa – ako ijedna – kontrolisala veći broj Slavena u Bosni ili većim teritorijem Bosne. Važnije je da je većina stanovništva tog područja poticala od izvornih migracija Slavena koje su prethodile dolasku malobrojnijih Srba i Hrvata. Slavenska komponenta poticala je od jedne jedinstvene slavenske grupe. Prema tome, slavenska baza Srba, Hrvata i Bosanaca je jednaka. Tokom Srednjeg vijeka, Bosanci su sebe nazivali Bosancima ili su koristili još lokalnije (okružne, regionalne) nazive. Tokom Srednjeg vijeka nije bilo govora o tome da se Bosanci nazivaju Srbima ili Hrvatima. Osmanlije su osvojile Bosnu i Hercegovinu i kategorisale stanovništvo ne po etničkim, već po vjerskim kriterijima – muslimani, pravoslavci i katolici. Tokom osmanskog perioda takođe je došlo do velikih migracija i višesmjernih konverzija. Konačno, tokom devetnaestog vijeka, a pogotovo tokom austrijske okupacije, koja je započela 1878., pojavio se nacionalizam, a nacionalisti su tvrdili da je svaki katolik Hrvat a svaki pravoslavac Srbin. Ali što se tiče porijekla ovih bosanskih katolika i pravoslavaca, to je bilo besmisleno. Stanovništvo je bilo u velikoj mjeri izmješano (rezultat raznih migracija i mnogih konverzija). Niko nije mogao reći da li jedan određeni pravoslavac vodi porijeklo od srednjovjekovnog pravoslavca, katolika ili pripadnika Bosanske crkve. Štaviše, nazivi Srbin i Hrvat nisu imali relevantnosti za stanovništvo tog područja. Ti nazivi za Bosnu su bili besmisleni dok Bosanci – što su nažalost učinili – nisu počeli prihvatati te identitete tokom devetnaestog vijeka. Ali iako su ih prihvatili, moramo shvatiti da ovi identiteti potiču tek od devetnaestog stoljeća. Neki Hrvati, ukazujući na kasnije širenje pravoslavlja, tokom i nakon osmanskog osvajanja, pokušavaju od sebe (i muslimana) učiniti domicilno stanovništvo, tvrdeći da su pravoslavci došli kasnije. To je djelimično istinito jer su mnogi pravoslavci doselili u Bosnu relativno kasno (tokom petnaestog i šesnaestog vijeka). Međutim, tokom čitavog Srednjeg vijka postojalo je pravoslavno stanovništvo u Humu/Hercegovini, kao i na bosanskoj strani Drine. Štaviše, mnogi pravoslavci u Bosni su potomci srednjovjekovnih Bosanaca koji su prešli na pravoslavlje.
Prema tome, bilo kakav etnički naziv u savremenoj Bosni koji njegovi sljedbenici pokušavaju povezati sa ijednim periodom prije devetnaestog vijeka (kada su ovi nazivi prvi put prihvaćeni) nema smisla. Iako su mnoge bosanske porodice živjele u Bosni stoljećima, njihov razvoj u Srbe i Hrvate je fenomen devetnaestog vijeka, jedan sasvim novi identitet koji su oni primili. Ako želimo historijski naziv, naziv Bosanac bio bi prikladniji; to je bilo ime njihove srednjovjekovne države i osmanske provincije, kao i naziv koji su mnogi srednjovjekovni Bosanci zaista koristili. Ali niti Srbi niti Hrvati, iako su pridobili neke Bosance za ove prekogranične nazive, nemaju nikakav ozbiljan osnov za polaganje prava na Bosnu. Jedini nedavni period tokom kojeg su Hrvati vladali Bosnom bio je ustaški režim tokom Drugog svjetskog rata, kojeg bi zbog opakog etničkog čišćenja većina Bosanca vjerovatno htjela zaboraviti. U bliskoj prošlosti, Srbi nikada nisu vladali Bosnom – osim ako se tvrdi, za šta postoje osnove, da je Jugoslavija između dva rata ustvari bila velika Srbija. Ali ni to nije period za kojim bi Bosanci žalili.
John V. A. Fine, ‘The Medieval and Ottoman Roots of Modern Bosnia’, in The Muslims of Bosnia-Herzegovina, ed. Mark Pinson, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, 1994, prevod G.D.
[slickr-flickr tag=”bonsa” size=”original”]